Geðhjálp mun í vetur standa fyrir fræðsludagskrá um geðheilbrigðismál í vetur. Erindin verða haldin í sal Hlutaverkaseturs í Borgartúni 1, 105 Reykjavík kl. 20:00 og fara fram einn þriðjudag í mánuði, auk þess sem þau verða einnig í beinu streymi á Facebook síðu Geðhjálpar. Boðið verður upp á kaffi og spjall að fyrirlestrunum loknum.

Geðheilbrigðisáætlun til 2030, sem heilbrigðisráðherra hefur unnið að sl. mánuði í samráði við ýmsa hagaðila, er tilraun til þess að forgangsraða í málaflokknum og ná fram breytingum. Áætlunin fyrir árin 2016 til 2020 var það einnig. Báðar áætlanirnar innihalda aðgerðaáætlanir sem er í raun það eina sem skiptir máli þegar kemur að árangri stefnunnar. Aðgerðaáætlun stefnunnar 2016 til 2020 var metin á um 4-5 milljarða. Tekin var ákvörðun um að setja 600 milljónir í aðgerðaráætlunina eða 12 til 15% af því sem lagt var til. Nú er ekki búið að kostnaðargreina að fullu aðgerðaáætlun til næstu fjögurra ára, þá sem nú er í vinnslu, en samkvæmt heimildum Geðhjálpar má ætla að hún kosti ekki undir átta milljörðum næstu fjögur árin.

Hér gefur að líta umsögn landssamtakanna Geðhjálpar um þingsályktunartillögu um uppbyggingu geðdeilda. Þingsályktunin var áður lögð fram í mars 2021 en náði ekki brautargengi og sendi Geðhjálp umsögn þá líka. Umsögnin hér er í stórum dráttum sú sama og þá en þó uppfærð og endurbætt. Landssamtökin Geðhjálp fagna þingsályktunartillögu um uppbyggingu geðdeilda landsins. Húsnæði geðsviðs Landspítalans (LSH) er að margra mati úr sér gengið og má segja að það hafi hvorki þróast í takt við framfarir né aðrar breytingar í málaflokknum.

Anna Sigríður Pálsdóttir ráðgjafi fjallaði um meðvirkni í öðru fræðsluerindi Geðhjálpar í vetur. Meðvirkni er alvarlegt vandamál sem snertir flestalla strengi lífs þeirra sem við hana etja. Hún er falin, sorgleg, öflug, lamandi, eyðandi og vekur upp fjölmargar vondar tilfinningar innra með okkur. Hugtakið meðvirkni er mikið notað og áhugi fyrir því hefur aldrei verið meiri. Þó svo að margir telji sig vita hverjar birtingamyndir meðvirkni geta verið þá vita fáir hver raunveruleg orsök hennar er og hvað hún hefur mikil áhrif á öll okkar sambönd, samskipti og líðan.

Með mína persónulega reynslu hef ég gert mitt best til að hjálpa sem fortíðinni fékk ekki frekar en margt annað vegna fáfræði. Það er vont að vita ekki af hverju manni líður illa andlega en það skiptir öllu að taka á vandanum strax. Félagsfælni er þriðja algengasta geðröskunin á eftir þunglyndi og alkóhólisma. Félagsfælni byrjar oftast frá 10 til 15 ára aldri og getur haft miklar afleiðingar t.d. einangrun, eiga erfitt með félagsleg tengsl og forðast flestar aðstæður, vímuefnamisnotkun og sjálfsvíg. Þegar félagsfælni ræður ríkjum verður maður óframfærinn og heldur að allir séu að horfa á sig og langar því helst að hverfa niður í jörðina.

Þriðjudaginn 18. október fór fram önnur úthlutun úr Styrktarsjóðs geðheilbrigðis. Alls bárust 30 umsóknir til sjóðsins í ár samtals að upphæð 79.5 m.kr. Margar þessara umsókna þóttu til fyrirmyndar en sjóðurinn hafði yfir að ráða 14 m.kr. til þessarar úthlutunar og því ljóst að ekki yrði hægt að styrkja mörg góð verkefni. Fimm manna fagráð, skipað þeim Birni Hjálmarssyni, Hrannari Jónssyni, Huldu Dóra Styrmisdóttur, Svövu Arnardóttur og Helgu Sif Friðjónsdóttur, en hún var formaður fagráðsins, fór yfir umsóknirnar og lagði tillögur sínar í hendur stjórnar.

Í nýjasta Geðhjálparblaðinu er mælt með fróðlegum hlaðvörpum um geðheilbrigðismál á íslensku og ensku, líkt og Geðvarpið, hlaðvarp Landspítalans, Normið með Evu Matt & Sylvíu Briem, sem er eitt vinsælasta íslenska hlaðvarpið í dag, Unlocking Us með rithöfundinum og prófessornum Brené Brown ásamt fleirum.

Í nýjasta Geðhjálparblaðinu mælum við með áhugaverðum bókum um geðheilbrigðismál, líkt og Desperate Remedies þar sem félagsvísindaprófessorinn Andrew Schull rekur sögu geðlækninga í Bandaríkjunum síðustu 200 árin, en í skrifum sínum gefur hann ekkert eftir um þá örvinglun, fordóma, vanskilning og misnotkun sem átti sér stað víða í geðheilbrigðiskerfinu og gerir jafnvel enn.

Í nýjasta blaði Geðhjálpar voru valinkunnir einstaklingar fengnir til þess að gefa góð ráð um hvernig hægt sé að rækta geðheilsuna. Smelltu á fréttina til þess að kynna þér ráðin frá Ágústi Úlfssyni leikara og leikstjóra, Báru Huld Beck blaðamanni, Sölva Geir Ottesen fyrrverandi atvinnumanni í knattspyrnu og þjálfara ásamt fleirum.

Nauðungarvistun er róttæk aðgerð þar sem einstaklingur er sviptur frelsi og vistaður á sjúkrahúsi gegn vilja sínum og í sumum tilfellum einnig beittur þvingaðri lyfjameðferð. Nauðungarvistun er af mörgum talin fornfáleg og ómannúðleg aðferð til að koma einstaklingi, oftast mjög veikum, „undir læknishendur“, og í öruggt skjól, einstaklingi sem þá er talinn ógna sjálfum sér og jafnvel umhverfi sínu. Samkvæmt samningi Sameinuðu þjóðanna um réttindi fatlaðs fólks (e. United Nations Convention on the Rights of Persons with Disabilities) er hvers kyns þvingun og nauðung á grundvelli fötlunar óheimil.

Héðinn Unnsteinsson hefur verið viðloðandi Geðhjálp í 30 ár og formaður samtakanna í nærri þrjú ár. Hann segir ýmislegt hafa breyst á þessum árum, margt jákvætt en að lyfjanotkun hafi margfaldast og æ fleiri greinist með geðraskanir. Brýnustu verkefnin segir hann vera að vinna að framþróun í geðheilbrigðismálum og breytingu laga sem lúta m.a. að nauðungarvistun og þvingaðri lyfjagjöf. Hann vill að heilbrigðisyfirvöld beini sjónum sínum í auknu mæli að rótum vandans sem hann telur að liggi að stórum hluta í samfélagsgerðinni.

Elín Ebba Ásmundsdóttir, iðjuþjálfi og varformaður í stjórn Geðhjálpar, kynntist Open Dialogue (opinni samræðu), þegar hún rannsakaði leiðir fólks til að ná bata um aldamótin síðustu. Nýverið fór hún til Noregs og Danmerkur sem ein af fulltrúum stjórnar Geðhjálpar ásamt fulltrúum frá Geðsviði Landspítala, heilbrigðisráðuneytinu og Velferðarsviðs Reykjavíkur. Markmið ferðarinnar var að kynnast nýjungum í geðheilbrigðisþjónustunni, m.a. meðferð án geðlyfja, þátt starfsmanna með notendareynslu í félags- og geðheilbrigðisþjónustu sem og umgjörð geðdeilda.

Talnabrunnur Landlæknisembættisins 2021 greinir frá ansi sláandi niðurstöðum sem sýna fram á að andleg heilsa og líðan ungs fólks er verst meðal Íslendinga. Í tölum frá 2020 sögðu aðeins 57% karla og 50% kvenna á aldrinum 18 til 24 ára geðheilsu sína góða eða mjög góða það ár. Það er ekki nema um helmingur unga fólksins okkar. Að sama skapi greindu 32% karla og 46% kvenna í sama aldursflokki frá því að finna oft eða mjög oft fyrir streitu í daglegu lífi. Þegar einstaklingar voru spurðir út í einmanaleika sögðust 25% karla og kvenna finna oft eða mjög oft fyrir
einmanaleika.

Nína Eck er jafningi á Geðsviði Landspítalans auk þess sem hún stundar meistaranám í félagsráðgjöf. Hún er að segja má brautryðjandi sem jafningi hér og segir að með jafningastarfinu sé verið að reyna að brjóta upp hvernig við hugsum um geðþjónustuna, þegar einstaklingur leggst inn á geðdeild. Starfið snúist ekki um meðferð heldur að tveir einstaklingar geti náð saman, haft stuðning hvor af öðrum, deilt hugsunum sínum og tilfinningum, sigrum og sorgum. Eða bara að vera ... eins og hún orðar það.

Við lifum áhugaverða tíma. Fyrir mér eru tvær stórar þversagnir í geðheilbrigðismálum. Önnur er sú að á sama tíma og við lofum fjölbreytileika fólks í samfélaginu, og þar með samfélagsins, þá virðumst við hafa afar ríka þörf fyrir að steypa fólk í tiltekna huglæga ramma. Hin stóra þversögnin er sú að á sama tíma og við teljum okkur búa við almenna framþróun í heilbrigðis- og læknavísindum er kemur að viðleitni til bættrar geðheilsu, fjölgar örorkubótaþegum vegna geðraskana sex sinnum hraðar en þjóðinni, eða um 240% sl. 30 ár á meðan þjóðinni fjölgaði á sama tíma um ríflega 40%.

Í Geðhjálparblaðinu að þessu sinni er vakin athygli á þeirri staðreynd að geðheilbrigðiskerfið sé vanfjármagnað, eins og Geðhjálp hefur bent á um árabil. Fjárframlög til málaflokksins eru tæplega 5% af heildarfjárframlögum til heilbrigðismála en það megi áætla að umfang geðheilbrigðismála af opinberri heilbrigðisþjónustu sé í kringum 25%.

Landssamtökin Geðhjálp hafa um langt árabil bent á þá staðreynd að geðheilbrigðiskerfið er vanfjármagnað. Samkvæmt skýrslu Ríkisendurskoðunar um geðheilbrigðiskerfið, sem kom út í vor, þá eru fjárframlög til málaflokksins tæplega 5% af heildarfjárframlögum til heilbrigðismála. Á sama tíma er áætlað umfang geðheilbrigðismála af heildinni í kringum 25%.

Landssamtökin Geðhjálp höfðu enga aðkomu þegar þessar reglur voru í smíðum í dómsmálaráðuneytinu.  Orðalag þeirra ber þess merki að notendur hafa ekki haft neina aðkomu. Í 2. gr. segir þannig: „Nauðungarvistaður einstaklingur á rétt á að ræða við ráðgjafann einslega um hvaðeina sem nauðungarvistunina varðar og hafa samband við hann reglulega, nema ástandi hins nauðungarvistaða sé þannig háttað að mati vakthafandi læknis að það hafi enga þýðingu…“

Dagur Bjarnason geðlæknir fjallaði um TMS, nýja meðferð við meðferðarþráu þunglyndi, á fyrsta erindi fræðsludagskráar Geðhjálpar í vetur. TMS er skammstöfun á því sem á ensku nefnist Transcranial Magnetic Stimulation sem þýða mætti sem segulörvunarmeðferð á heila en meðferð beinist að afmörkuðu svæði heilans og hefur ekki bein áhrif á önnur líffærakerfi, ólíkt t.d. virkni margra lyfja.

Með fáum orðum viljum við í Landssamtökunum Geðhjálp votta aðstandendum Hrafns Jökulssonar samhygð. Við minnumst einstaks baráttumanns m.a. fyrir bættu geðheilbrigði og umbótum í málaflokknum. Hrafn blés okkur öllum anda í brjóst með djúpu innsæi sínu, skilningi á veruleika þeirra sem búa við raskanir á sinni og einstöku baráttuþreki. Við munum eftir fremsta megni leitast við að halda logum af kyndli hans á lofti um ókomna tíð. 

Geðlestin, geðfræðsla sem byggir á þeirri staðreynd að við búum öll við geð rétt eins og við erum með hjarta, heimsótti grunnskóla landsins síðasta vetur þar sem meðlimir teymisins spjölluðu við nemendur í 8.-10. bekk um mikilvægi geðræktar. Að þessu sinni er komið að framhaldsskólunum en Geðlestin mun ferðast vítt og breitt um landið í haust. Geðlestin er samstarfsverkefni Geðhjálpar og Hjálparsíma Rauða krossins 1717 og er styrkt af félags- og heilbrigðisráðuneytunum.

Í tilefni af Alþjóðlegum forvarnardegi sjálfsvíga laugardaginn 10. september 2022 mun Geðhjálp vera með kynningu á starfsemi sinni í Kringlunni frá kl. 12:00 til 16:00. Fólk á vegum Geðhjálpar kynnir starfsemina og svarar spurningum auk þess sem boðið verður upp á tónlistaratriði með Emmsjé Gauta og Gugusar. 

Frá og með 1. september mun Geðhjálp flytja starfsemi sína í Guðrúnartún 1, 105 Reykjavík. Opnunartímar verða þeir sömu og enn sem fyrr verður hægt að hafa samband í síma 570 1700 og á netfanginu gedhjalp@gedhjalp.is. Stjórn Geðhjálpar ákvað á síðasta ári að selja skrifstofuhúsnæði samtakanna að Borgartúni 30 og nýta meirihlutann af andvirði sölunnar til þess að styrkja góð verkefni í geðheilbrigðismálum.

Hörður Jónasson og Róbert Lagerman, félagsmenn Vinaskákfélagsins, heimsóttu Geðhjálp þann 16. ágúst síðastliðinn og færðu landssamtökunum tafl og skákklukku að gjöf. Grímur Atlason framkvæmdastjóri Geðhjálpar tók á móti gjöfinni. Tilgangur Vinaskákfélagsins er að efla skáklíf meðal fólks með geðraskanir.

Landssamtökin Geðhjálp og Þroskahjálp tóku þátt í samráðshópi félagsmálaráðuneytisins við gerð frumvarpsins og fagna samtökin að leitað hafi verið til þeirra strax á fyrstu stigum frumvarpsgerðarinnar. Frumvarpið endurspeglar viðleitni til að tryggja að mannréttindi séu tryggð gagnvart mjög berskjölduðum hópi. Sú viðleitni er til fyrirmyndar, en eftir sem áður eru enn of mörg „op“ og of margar undanþágur frá mannréttindum, sem Landssamtökin Geðhjálp og Þroskahjálp gera athugasemdir við.

Lokað er hjá Geðhjálp frá 15. júlí og opnar aftur 8. ágúst. Frekari upplýsingar eru á gedhjalp.is. Símar sem eru alltaf opnir eru hjá Rauða Krossinum sem er 1717 og hjá Píeta sem er 552-2218. Ef um neyðartilvik er að ræða er hægt að hringja í 112 eða leita á bráðamóttöku geðsviðs Landspítalans. Þar er opið allan sólarhringinn en opnunartími á Hringbraut er 12-19 virka daga og 13-17 um helgar og helgidaga. Síminn þar er 543-4050 og 543-1000. Utan þess tíma er hún á bráðamóttökunni í Fossvogi.

„Karlmenn drepa, konur ekki.“ „Við þurfum að þrengja vopnalöggjöf.“ „Endurskoða öryggisáætlun á Reykjalundi í kjölfar ofbeldis í samfélaginu.“ Þetta voru viðbrögð margra í kjölfar skotárása í Bandaríkjunum, Noregi og Danmörku auk atburða á Íslandi tengt skotvopnum og ofbeldi. Stjórnmálamenn hafa  brugðist við með ofangreindum hætti og leitað þannig í einfaldar óttaskýringar.

Fyrr á þessu ári bauð Geðhjálp upp á 30 skammta af G-vítamíni á þorranum, litlum og léttum ráðum sem er ætlað að rækta geðheilsuna. Dagatalið með þessum 30 skömmtum var einnig happdrættismiði en allur ágóði af sölu dagatalsins fór í Styrktarsjóð geðheilbrigðis. Þann 18. febrúar síðastliðinn var dregið úr seldum happdrættismiðum hjá Sýslumanni á höfuðborgarsvæðinu en vinningar skulu sóttir fyrir 30. september 2021.

Umboðsmaður Alþingis segir í nýju áliti (15. júní 2022) að ekki séu fyrir hendi fullnægjandi heimildir í lögum til vistunar á öryggisgangi réttargeðdeildar. Er þetta þriðja álit/skýrsla umboðsmanns á síðustu þremur árum þar sem fram kemur að ekki séu lagaheimildir fyrir þeim þvingandi aðgerðum sem sjúklingar á geðdeildum landsins eru beittir. Á þetta hefur Geðhjálp ítrekað bent á og þá staðreynd að brotið sé á mannréttindum inni á stofnunum landsins nær daglega.

Samkvæmt úttekt tryggingafélagsins William Russel í 26 löndum á því hvar best sé að búa út frá geðheilsusjónarmiðum rekur Ísland lestina. Af 10 mögulegum fær Ísland 1,6 í einkunn á meðan Svíþjóð, sem er á toppnum, fær 7,13. Rannsóknir tryggingafélaga eru kannski ekki áreiðanlegustu lýðheilsuvísarnir en þó verður að horfa til þess að tryggingafélög hafa engan áhuga á að ofmeta eða vanmeta aðstæður þar sem það getur komið niður á afkomu þeirra.

Níunda maí sl. skilaði þriggja manna sérfræðinganefnd sem skipuð var af forsætisráðherra skýrslu sinni um undirbúning rannsóknar á aðbúnaði og meðferð fullorðins fatlaðs fólks með þroskahömlun og fullorðinna með geðrænan vanda. Umboð nefndarinnar byggðist á ályktun Alþings Íslendinga sem fól forsætisráðherra skipun nefndarinnar.

Styrktarsjóður geðheilbrigðis auglýsir eftir umsóknum í annað sinn en tilgangur sjóðsins er að stuðla að framförum í geðheilbrigðismálum með því að veita styrki til verkefna sem geta bætt geðheilbrigði íbúa Íslands og/eða skilning þar á. Fyrsta úthlutun Styrktarsjóðs geðheilbrigðis fór fram þann 14. nóvember 2021.

Stjórn landssamtakanna Geðhjálpar fagnar því að Ríkisendurskoðun hafi gert stjórnsýsluúttekt á geðheilbrigðisþjónustunni á Íslandi. Niðurstöður úttektarinnar koma samtökunum ekki á óvart en eru vitnisburður um þá stöðu sem geðheilbrigðismál á Íslandi eru í og hafa verið um árabil.