Meðfylgjandi bréf var sent í tölvupósti til forsætisráðherra og Velferðarnefndar Alþingis þann 11. júní 2024.

Sæl öll.

Nú eru tvö ár síðan nefnd á vegum forsætisráðuneytisins skilaði af sér niðurstöðum um það hvernig haga ætti rannsókn á aðbúnaði og meðferð fullorðins fatlaðs fólks og fullorðinna með geðrænan vanda. Nefndin var skipuð í kjölfar ályktunar Alþingis þann 12. júlí 2021. Í ályktun Alþingis kom m.a. þetta fram: „Forsætisráðherra flytji Alþingi skýrslu um niðurstöður nefndarinnar og geri tillögu um fyrirkomulag rannsóknar sem hefjast skuli vorið 2022.“

Styrktarsjóður geðheilbrigðis auglýsir eftir umsóknum í fjórða sinn en tilgangur sjóðsins er að stuðla að framförum í geðheilbrigðismálum með því að veita styrki til verkefna og rannsókna sem geta bætt geðheilbrigði íbúa Íslands og/eða skilning þar á. Umsóknarfrestur er frá 3. júní til og með 4. september 2023. Fjögurra manna fagráð metur innsendar umsóknir og leggur tillögur að úthlutun styrkja fyrir sjóðsstjórn til ákvörðunar.

Geðsveiflan 2024 mun fara fram 21. júní næstkomandi, en um er að ræða viðburð til styrktar Geðhjálpar þar sem markmiðið er að vekja athygli á geðheilbrigði og mikilvægi þess að stunda íþróttir, útivist og bæta félagslega heilsu. Guðmundur Hafþórsson mun spila golf í 24 tíma á vellinum, 5 hringi og munu einstaklingar og fyrirtæki hafa tækifæri á að taka þátt í þessum frábæra viðburði.

Samkvæmt samningi Sameinuðu þjóðanna um réttindi fatlaðs fólks er hvers kyns nauðung og þvingum óheimil. Ísland hefur enn ekki lögfest þennan samning. Ítrekað hefur verið bent að nauðung og þvingun í meðferð einstaklinga með geðrænar áskoranir standist ekki lög. Þetta hefur OPCAT eftirlit staðfest en því sinna óháðir aðilar og heimsækja þeir staði sem hýsa einstaklinga sem eru sviptir frelsi sínu.

Að deila sömu hugsjón með annarri manneskju er dýrmætt. Við hjá Geðhjálp erum þakklát fyrir fólk sem deilir með okkur þeirri hugsjón að bæta þurfi hag fólks með geðrænar áskoranir í íslensku samfélagi. Það gerum við meðal annars með því að sinna hagsmunagæslu og fræðslu, beita okkur fyrir bættri þjónustu og vinna gegn fordómum.

Maí er alþjóðlegur mánuður geðheilbrigðis en af því tilefni heldur Mental Health Europe geðheilsuviku í fimmta sinn 13. til 19. maí 2024 með það að markmiði að vekja athygli á mikilvægi geðheilbrigðis og þess að draga úr fordómum og mismunun fólks með geðrænar áskoranir. Þemað fyrir geðheilsuviku þessa árs er „Betri saman: Sköpum framtíð geðheilbrigðis í sameiningu“.

Landssamtökin Geðhjálp fagna framlögðum drögum enda löngu tímabært að endurskoða almannatryggingakerfið með það að markmiði að einfalda kerfið og styðja þannig betur við þá einstaklinga sem vegna fötlunar, veikinda, slysa eða annarra áfalla þurfa að leita á náðir þess. Landssamtökin Geðhjálp hafa í mörg ár bent á mikilvægi þess að horfa til orsaka fremur en afleiðinga þegar kemur að geðheilbrigði

Lokað er hjá Geðhjálp yfir páskana, frá 28. mars til 2. apríl. Símar sem eru alltaf opnir eru hjá Rauða krossinum, sem er Hjálparsími 1717, og hjá Píeta samtökunum sem er 552-2218. Ef um neyðartilvik er að ræða er hægt að hringja í 112 eða leita á bráðamóttöku geðsviðs Landspítalans. Þar er opið allan sólarhringinn en opnunartími á Hringbraut er 12-19 virka daga og 13-17 um helgar og helgidaga. Síminn þar er 543-4050 og 543-1000.

Landssamtökin Geðhjálp vekja athygli á nýútkominni rannsókn um fráhvarfseinkenni í kjölfar notkunar þunglyndislyfja, en niðurstöður rannsóknarinnar leiddu í ljós að rúmlega 98% viðmælenda upplifðu fráhvarfseinkenni í kjölfar þess að hætta á þunglyndislyfjum. Í rannsókninni töluðu flestir um að fráhvörfin hefðu haft mikil eða mjög mikil áhrif á líf þeirra, og endurtekið talað um „life changing“, eða algjör straumhvörf á lífi þeirra.

Aðalfundur landssamtakanna Geðhjálpar var haldinn fimmtudaginn 21. mars. Á dagskrá voru hefðbundin aðalfundarstörf. Sigríður Gísladóttir lét af störfum sem formaður samtakanna en hún gegndi formennsku síðastliðið ár en Sigríður hafði áður setið í tvö ár í stjórn samtakanna. Nýr formaður var kjörinn til næstu tveggja ára en tvær voru í kjöri þær Guðrún Þórsdóttir og Svava Arnardóttir. Fór það svo að Svava var kjörinn formaður samtakanna.

Aðalfundur landssamtakanna Geðhjálpar verður haldinn í N1 höllinni á Hlíðarenda í sal 2 á annarri hæð, fimmtudaginn 21. mars kl. 16. Á dagskrá verða hefðbundin aðalfundarstörf, m.a. kosning fulltrúa í stjórn og umfjöllun um ársskýrslu og ársreikning samtakanna. Félagsmenn eru hvattir til að mæta.

Geðhjálp stendur fyrir fræðsludagskrá um geðheilbrigðismál í vetur. Fimmta fræðsluerindi vetrarins var haldið 19. mars þar sem Agnar Bragason og Guðrún Ebba Ólafsdóttir, forstöðumenn Batahúsanna, og Theódór Gunnar Smith öndunarleiðbeinandi héldu erindi um Batahús og breathwork öndunartækni.

Aðalfundur landssamtakanna Geðhjálpar verður haldinn í N1 höllinni á Hlíðarenda í sal 2 á annarri hæð, fimmtudaginn 21. mars kl. 16. Á dagskrá verða hefðbundin aðalfundarstörf, m.a. kosning fulltrúa í stjórn og umfjöllun um ársskýrslu og ársreikning samtakanna. Félagsmenn eru hvattir til að mæta. Framboð til formanns og stjórnar skulu berast skrifstofu samtakanna eigi síðar en fimmtudaginn 14. mars kl. 16:00. Kosinn verður nýr formaður, fjórir aðalmenn til tveggja ára og tveir varamenn til eins árs.

Fimmtudaginn 22. febrúar kl. 12:00 verður kynning á nýlegri aðild Geðhjálpar að Umhyggju félagi langveikra barna og hvað sú aðild getur þýtt fyrir félaga í Geðhjálp. Kynningin fer fram í N1 höllinni Hlíðarenda í sal 2 á 2. hæð. Foreldrar barna með geðrænar áskoranir sem verða hluti af Foreldrahópi Geðhjálpar fá með aðild Geðhjálpar að Umhyggju aðgang að fjölbreyttri þjónustu og stuðning til félagsmanna aðildarfélaga Umhyggju, en stefnt er að stofnun foreldrahóps innan Geðhjálpar.

Landssamtökin Geðhjálp taka undir mikilvægi þess að ráðist verði í rannsókn orsökum sjálfsvíga. Samtökin vilja hins vegar ganga mun lengra og að ráðist verði skipulagningu umfangsmikils forvarnarstarfs sem miði að bættu geðheilbrigði þjóðarinnar frá vöggu til grafar. Samtökin telja að ráðast þurfi í allsherjar uppstokkun því hvernig litið er á geðheilbrigðismál.

Stóra myndin verður skoðuð í geðheilbrigðismálum Íslendinga í áhugaverðri og skemmtilegri útsendingu. Skoðaðar verða nútímalegar geðdeildir í Danmörku og rætt það sem vantar hér heima – bæði hvað varðar húsnæði og hugmyndafræði. Við fáum reynslusögur, talsvert af heilræðum og spennandi hugmyndum frá gestum.  Við ræðum um hvaða afleiðingar áföll eins og nú dynja á Grindvíkingum geta haft í för með sér fyrir geðheilsu þeirra sem í þeim lenda.

Landssamtökin Geðhjálp hafa ýtt úr vör hinu árlega 30 daga geðræktarátaki sem ber heitið G vítamín. Í ár er fjórða árið sem samtökin standa fyrir þessu átaki á þorranum. Við þurfum öll að rækta og vernda geðheilsu okkar út lífið. Rétt eins og með líkamlega heilsu, þar sem öllum er ráðlagt að taka vítamín daglega, gerir margt smátt eitt stórt í geðrækt. Landsamtökin Geðhjálp bjóða því upp á 30 dagleg hollráð sem er ætlað að bæta geðheilsu yfir Þorrann. Þessir 30 skammtar af hollráðum eru kallaðir G vítamín.

Yfir þorrann býður Geðhjálp upp á dagleg hollráð til þess að bæta geðheilsu. Við köllum þessi hollráð G vítamín. Með þessu viljum við auka vægi geðræktar, sem á að vera jafn sjálfsögð og líkamsrækt en á það til að verða útundan. Í ár býður Geðhjálp auk þess upp á sérstaka G vítamín ilmdropa sem eru notaðir samhliða daglegri geðrækt. G vítamín ilmdroparnir kosta ekki neitt en hægt er að nálgast þá hjá Geðhjálp í síma 570 1700 eða á gedhjalp@gedhjalp.is og í verslunum Nova um land allt.

Geðhjálp stendur fyrir fræðsludagskrá um geðheilbrigðismál í vetur. Fjórða fræðsluerindi vetrarins var haldið 16. janúar þegar Svava Brooks, TRE leiðbeinandi, fjallaði um TRE® (Tension, Stress & Trauma Releasing Excersises), sem er leið til að hjálpa líkamanum að losa um spennu, streitu og áföll sem liggja djúpt í vöðvum líkamans.

Við vonum að þú og þínir séuð að njóta aðventunnar og þessara síðustu daga ársins. Á þessum árstíma er oft í mörg horn að líta en við fögnum því að sífellt fleiri velja þennan tíma til að staldra við og leggja áherslu á samveru og nærandi stundir með sínum nánustu. Það er mikilvægt að gleyma ekki að hlúa að geðinu, sérstaklega í desember. Árið hjá Geðhjálp hefur verið afar viðburðarríkt og hér stiklum við á stóru um það sem hefur borið hæst á árinu sem er að líða.

Árið 2006 voru fordómar almennings á Íslandi mældir í fyrsta skipti, sem hluti af alþjóðlegri rannsókn, og árið 2022 til 2023 var sú rannsókn endurtekin af Geðhjálp undir forystu Sigrúnar Ólafsdóttur prófessors í félagsfræði við HÍ, sem einnig stýrði alþjóðlegu rannsókninni 2006. Þessi gögn gefa okkur í fyrsta skipti innsýn inn í hvernig viðhorf almennings hafa þróast á Íslandi á 16 ára tímabili. Gögnin gefa okkur einnig mynd af stöðu mála árið 2023 sem aftur gefur okkur möguleika að meta stöðuna með tveggja ára millibili hér eftir.

Geðhjálp stendur fyrir fræðsludagskrá um geðheilbrigðismál í vetur. Þriðja fræðsluerindi vetrarins var haldið 21. nóvember þegar Nína Eck, teymisstjóri jafningja á Landspítala og IPS þjálfari, fjallaði um jafningjastuðning í geðheilbrigðisgeiranum. Jafningjastuðningur er ákveðin aðferð eða tækni til samskipta, stunduð víða um heim með góðum árangri í margvíslegu samhengi. Aðferðin gengur meðal annars út á að einstaklingur nýtir bæði þjálfunina og sína eigin reynslu af erfiðum tímum til þess að tengjast og styðja aðra einstaklinga.

Í Geðhjálparblaðinu er að finna uppástungur að fróðlegum hlaðvörpum en þar má til að mynda nefna The Trauma Therapist með Guy Macpherson PdD sem fjallar um mannlegt eðli og hlaðvarp Mel Robbins sem hjálpar fólki að breyta lífi sínu. Þá er einnig bent á hugleiðslu hlaðvarpið Daily Meditation Podcast sem og hlaðvörp með fyrrum munkinum Jay Shetty, en markmið hans er að gera tímalausa visku og atferlisfræði aðgengilegri fyrir hvern sem er, og rithöfundinum Glennon Doyle sem gaf út ævisöguna Untamed í upphafi heimsfaraldursins.

Í Geðhjálparblaðinu er að finna lista yfir áhugaverðar bækur líkt og nýjustu bók Gabor Maté, The Myth of Normal, þar sem hann fjallar um hvernig vestræn lönd, sem státa sig af öflugun heilbrigðiskerfum, séu engu að síður að takast á við mikla aukningu á krónískum verkjum og heilsuleysi. Aðrar bækur sem eru nefndar eru t.a.m. Lighter eftir young pueblo, þar sem hann fjallar um leið sína til betri heilsu og vellíðanar eftir áralanga notkun fíkniefna, og Your Consent is not Required þar sem Rob Wipond veitir yfirgripsmikla sýn á geðfangelsi og þvinguð inngrip samtímans.

Ólafur Sveinsson hefur upplifað þunglyndi og kvíða frá því á barnsaldri. Hann fékk viðeigandi aðstoð á fullorðinsárum og tók þá þunglyndislyf um tíma sem hjálpuðu en virkilega vellíðan fór hann að finna fyrir þegar hann byrjaði í göngum og það varð til þess að hann hætti að taka þunglyndislyf. Ólafur vann meira að segja um árabil sem leiðsögumaður á fjöllum. „Ég var kvíðinn sem barn og unglingur og ég átti erfitt með að gera ýmislegt. Ég þurfti stundum að loka mig af og það vissi enginn hvað þetta var. Ég var bara skammaður.“

Flosi Þorgeirsson missti föður sinn átta ára gamall sem hafði mikil áhrif. Hann fór að drekka 12 ára gamall, misnotaði áfengi og önnur vímuefni um árabil og hélt alltaf að andleg vanlíðan væri drykkjunni að kenna. Sjálfsvísgshugsanir gerðu vart við sig og hann skaðaði sjálfan sig. Svo kom að því að hann fór á geðdeild árið 2009. Það breytti öllu. Hann hélt svo áfram í hugrænni atferlismeðferð og þrátt fyrir um fjögur árleg þunglyndistímabil
síðustu ár, sem standa yfirleitt yfir í nokkrar vikur, líður honum almennt vel og horfir á framtíðina björtum augum.

Í apríl síðastliðnum hélt Geðhjálp í samstarfi við samtökin Intentional Peer Support ráðstefnuna „Þörf fyrir samfélagsbreytingar – nýjar leiðir í geðheilbrigðismálum“. Meðal fyrirlesara var fræðimaðurinn James Davies sem hefur skrifað bækur og ótal greina um samfélagslegar hliðar geðheilbrigðiskerfisins. Davies er meðal annars höfundur bókanna Cracked: Why psychiatry is doing more harm than good og Sedated: How modern capitalism created our mental crisis og þar heldur hann því meðal annars fram að allt of mikil áhersla sé lögð á lyfjanotkun en síður sé leitað að rót vandans.

Elín Ósk Arnarsdóttir segist hafa fengið átröskun í kjölfar kjálkaskurðaðgerðar fyrir áratug. Veikindin hafa haft mikil áhrif á líf hennar og hefur hún farið í fjölda meðferða og legið á sjúkrahúsi. Hún kynntist Gróf­inni fyrir nokkrum árum sem hefur átt stóran þátt í bataferlinu. „Í Grófinni hef ég tekið þátt í ýmsu og það hefur hjálpað mér ótrúlega mikið við að finna tilgang. Þarna fæ ég tækifæri til að efla mig, auka álagsþolið og mynda tengsl við annað fólk.“

Dröfn Árnadóttir er með nokkrar greiningar og hefur þurft að nýta sér þjónustu geðdeildarinnar á Akureyri í gegnum tíðina. Hún fór að mæta í Grófina í fyrra og segir að stór breyting hafi orðið á lífi sínu í kjölfarið. „Hlutverk Grófarinnar er að auka virkni og rjúfa einangrun, að finna að maður er ekki einn í heiminum. Ég er búin að missa töluna á hve marga vini ég hef eignast á þessum vettvangi, vini sem skilja hvað maður er að tala um og skilja baráttuna á bak við orðin. Við hvetjum hvert annað, sýnum samkennd, hlæjum saman og leikum okkur saman.“

Geðhjálp hefur að undanförnu staðið fyrir vitundarátaki um geðheilbrigðismál. Markmiðið er m.a. að skapa vettvang fyrir landsmenn að koma fram skoðun sinni um hvað betur mætti gera í geðheilbrigðisþjónustunni. Sjónarhorn þriggja einstaklinga voru sýnd á samfélagsmiðlum, gedheilbrigdi.is og á visir.is. Fyrsta myndbandið var viðtal við starfsmann sem unnið hafði á geðdeild í Danmörku og á Íslandi, annað tengdist reynslu af því að alast upp hjá móður með geðræna erfiðleika og þriðji dró fram áhrif brostinna framtíðardrauma einstaklings með notandareynslu.

„Íslenskt samfélag er í sjálfu sér gott en það hafa það ekki allir gott. Það er mikil slagsíða á þjónustu í geðheilbrigðismálum og augljós skortur á skýrri samfélagsstefnu. Það á ekki að koma okkur sem samfélagi á óvart að við séum alls konar og ólík, með misjafnar þarfir og áskoranir. Það er eðlilegt. Gott samfélag á að vera gott fyrir alla því það er það sem við sem samfélag viljum. Allir eiga að hafa rödd og rétt á skilningi og stuðningi þegar þeir þurfa.“ Í nýjasta Geðhjálparblaðinu deila þau Andri Snær Magnason, Sigríður Hagalín Björnsdóttir, Þorstein J, Birgir Jónsson, Lilja Alfreðsdóttir og Arna Lára Jónsdóttir því hvað einkenni gott geðræktandi samfélag.

Grófin geðrækt er starfrækt á Akureyri. „Áherslan hjá okkur er að Grófin sé staðursem fólk getur nýtt sér til að vinna í batanum og bæta lífsgæði sín,“ segir Pálína Sigrún Halldórsdóttir, iðjuþjálfi og framkvæmdastjóri Grófarinnar. Ýmiss konar dagskrá er í gangi og skiptir þar miklu máli að þátttakendur sjálfir komi með hugmyndir að hópum eða námskeiðum og taki þátt í framkvæmd. Grófin geðrækt er afrakstur grasrótarhóps sem vann að undirbúningi að stofnun Grófarinnar á árunum 2011-2013.

Lögð er áhersla á batamiðað nám tengt geðheilsu og bættum lífsgæðum í Bataskóla Íslands. „Sérstaða Bataskóla Íslands er að hann byggir á batahugmyndafræði og er kjarninn í henni að þeir sem glíma við geðrænar áskoranir eigi að stýra því hvernig þjónustu gagnvart þeim er háttað,“ segir Helga Arnardóttir, verkefnastjóri hjá skólanum. „Tilurðin að Bataskóla Íslands er að Geðhjálp og velferðarsvið Reykjavíkurborgar ákváðu að fara í samstarf um að opna bataskóla á Íslandi og var árið 2016 farið í vettvangsferð til Bretlands til þess að kynnast þar starfsemi nokkurra bataskóla til að kanna hvaða skóli gæti verið fyrirmyndin að íslenska bataskólanum.“